އެއްވެސް އިންސާފެއް ނެތް ކަމަށް ބައެއް މީހުން ވަރަށް ގިނަ އިން ބުނެއެވެ. އިންސާފު ޤާއިމު ކުރުމަކީ ވަރަށް ގިނަ ބައެއްގެ ވަޢުދެއްވެސް މެއެވެ. ކުރީގެ ލިޔުމެއްގައި އަޅުގަނޑު ލިޔެފައިވާ ގޮތަށް އިންސާފަކީ، ވަރަށް ނިސްބީ އެއްޗެކެވެ. ތިމާ ބޭނުންވާ، ތިމާ ޤަބޫލު ކުރާ ގޮތް ނުވީ އެވީ އިންސާފު ނުލިބުނީ ކަމަށެވެ. އިންސާފެއް ނުލިބުނޭ އެ ބުނަނީ އެހެންވީމާ ކަމަށްވެސް ވެދާނެއެވެ.
އިންސާފު ދިނުން އޭގެ ޢާއްމު މަފްހޫމުގައި ބަލާނަމަ، އެއީ ހަމަހަމަ ކަމާއި އެކު އެ މީހަކަށް ލިބިގެންވާ ޙައްޤު ކަށަވަރު ވާނެ ގޮތް ވުން ކަމަށް ބުނެވިދާނެއެވެ. އެހެންނަމަވެސް މި މައުޟޫޢުގެ ބޭނުމަށް އަޅުގަނޑު މިސާލެއް ގެންނާނަމެވެ. އިންސާފު އެއީ އެ މާނަ އެކުލެވޭ ކަމެއްތޯ އެއަށްފަހު ނިންމިދާނެއެވެ.
ވާހަކައިގައި އުޅެނީ 3 ކުދިންނެވެ. ޢަލީ އާއި ޙުސައިން އާއި އިބްރާހިމެވެ. 3 ކުދިން ހިނގާލަން ދިޔަ ދިޔަ ދިއުމުގައި ބޯޅައެއް ފެނުނެވެ. އެ ބޯޅަ ފެނުނީ ޢަލީ އަށެވެ. ބޯޅަ އޮތް ތަނުން ނެގީ ޢަލީ އެވެ. ބޯޅަ އަކީ ޢަލީގެ އެއްޗަކަށް ހަދަން ބޭނުންވި އެވެ. އެހެންނަމަވެސް ޢަލީ އެކޭ އެއްގޮތަށް ޙުސައިން އާއި އިބްރާހިމްވެސް ބޯޅަ ބޭނުންވެ އެވެ. 3 ކުދިންގެ ތަފާތު ތިން ސަބަބެވެ. ޢަލީ ބޯޅަ ބޭނުންވީ އެއީ ޢަލީ އަށް ފެނުނު ބޯޅައަކަށް ވެފައި އެ ބޯޅަ ޢަލީ ނެގީމައެވެ. ޙުސައިން ބޯޅަ ބޭނުންވީ ޙުސައިން އަކީ، މީގެ ކުރިން ދުވަހަކުވެސް ކުޅިވަރެއް ކުޅޭނެ އެއްޗެއް ލިބިފައި ނެތް އަދި ބޯޅައެއް ގަތުމުގެ ތަނަވަސްކަމެއް އޭނާގެ މައިންބަފައިންގެ އަތުވެސް ނެތް ކުއްޖަކަށް ވީމައެވެ. އިބްރާހިމް ބޯޅަ ބޭނުންވީ އިބްރާހިމް އަކީ އެ ތަނުން ހަމަ އެކަނި ބޯޅަ ކުޅޭ ކުއްޖާ އަށް ވީމައެވެ. ބޯޅަ ލިބިއްޖެނަމަ އިބްރާހިމްގެ ހުނަރު އިތުރު ކުރެވެން އޮތީމައެވެ.
މި 3 ކުދިންވެސް އިންސާފު ބޭނުމެވެ. މި މައްސަލައިގައި ތިޔަ ބޭފުޅުން ނިޔާ ކަނޑައަޅަން ތިބި ނަމަ ބޯޅަ ދޭނީ ކާކަށް ހެއްޔެވެ؟ މިއިން ކޮންމެ ކުއްޖެއްގެ ވާހަކަ ވަކިވަކިން އަނެއް ކުއްޖެއްގެ ވާހަކަ އަޑު އެހުމެއްނެތި ނިންމުމަކީ ވަރަށް ފަސޭހަ ކަމަކަށް ވާނެއެވެ. އެހެންނަމަވެސް މި 3 ކުދިން އެކީ އެއްވަގުތެއްގައި އައިސް އެ ކުއްޖަކަށް ބޯޅަ ބޭނުންވާ ސަބަބު ނިޔާ ކަނޑައަޅާ މީހާއަށް ހުށަހަޅައިފިނަމަ އެ ވާނީ އުނދަގޫ ނިންމުމަކަށެވެ. ސަބަބަކީ، 3 ކުދިންނަކީވެސް އެ ކުދިންގެ ނިސްބަތުން އިންސާފު ލިބެންޖެހޭ ކުދިންނަށް ވާތީ އެވެ. ސުވާލަކީ، މި 3 ކުދިންނަށް އިންސާފު ދިނުމުގައި ބަލާނެ ހަމައަކީ ކޮބައިހެއްޔެވެ؟ މި ސުވާލުގެ ސީދާ ޖަވާބެއް ނެތެވެ. ހަމަހަމަ ކަމުގެ މިސާލުން އިންސާފު ކިރާނަމަ، ހަމަހަމަކޮށް ކޮންމެ ކުއްޖަކަށް ބޯޅަ ދެވޭކަށް ނެތެވެ. އެއް ކުއްޖަކަށް ބޯޅަ ދީފިނަމަ އަނެއް ކުއްޖާ ބަލާނީ އިންސާފު ނެތް ކަމުގައެވެ.
މިއީ، ކުދިންގެ ނިސްބަތުގައި ކަން އޮތް ގޮތެވެ. ދެން އޮތީ އިންސާފު ފޯރުކޮށްދޭ މީހާގެ ކަންކަން ބައްޓަން ކުރާ ގޮތެވެ. އިންސާފު ދޭ މީހާއަކީ، އޭނާ އުޅެ ބޮޑުވި މާޙައުލާއި، ކިޔެވި އެއްޗަކާއި، ދުނިޔޭގެ ތަޖުރިބާ ލިބިފައިވާ މިންވަރުގެ މައްޗަށް އަސަރު ފޯރާނެ މީހެކެވެ. މިހެންކަމުން އިންސާފު ދޭން ހުންނަ މީހާ އިންސާފު ދިނުމުގައި ބަލާނީ، އޭނާއަށް އަށް އިންސާފު ދަސްވެފައިވާ ގޮތަކަށެވެ. ކޮންމެހެން އެއީ އެހެން މީހުން އިންސާފު މާނަ ކުރާ ގޮތަށް ނުވެވެސް ހިނގާދާނެއެވެ. ކުރިން މި ކިޔައިދިން މިސާލުގައި ނަމަ، އިންސާފު ދޭން ހުރި މީހާ ބޮޑުވީ ވަރަށް ފަޤީރު އަދި ކުޅޭނެ އެއްޗެއް ނުލިބޭ ކުއްޖެއްގެ ގޮތުގައި ނަމަ، އޭނާގެ ގާތުގައި މި މައްސަލައިގެ އިންސާފަކަށް ވާނީ، ޙުސައިން އަށް ބޯޅަ ދިނުމެވެ. އިންސާފު ދޭން ހުރި މީހާއަކީ، ކުދިންގެ ހުނަރު ތަރައްޤީ ކުރުމަށް ބާރު އަޅައި އެކަން ކުރަން ހިތްވަރު ދޭ މީހެއްނަމަ، މި މައްސަލައިގެ އިންސާފު ކަމަށް އޭނާ ދެކޭނީ އިބްރާހިމަށް ބޯޅަ ދިނުމެވެ.
މި ބުނި މިސާލުން ބަލާނަމަ، އިންސާފު އެއީ ހަމަހަމަކޮށް އެންމެންގެ ޙައްޤުތައް ކަށަވަރު ކުރުން ކަމުގައި ބުނެވޭކަށް ނެތެވެ. އެއާއި ޚިލާފަށް އިންސާފުކަމަށް ބެލެވޭނީ، މި މައްސަލައިގެ މައުޟޫޢުގައި ބުނިގޮތަށް ބޭއިންސާފު ނައްތާލުމެވެ. ކޮންމެ މީހަކަށްވެސް އެ މީހެއްގެ ނިސްބަތަކުން ލިބޭ ބޭ އިންސާފު ދުރުކުރުވުމަށެވެ.
އިންސާފު މި ބުނި މާނައިގައި މާނަ ނުކުރާތީ، އިންސާފު ހޯދައިދިނުމަށް ޤާއިމު ކުރެވިފައިވާ މުއައްސަސާތަކުންނާއި، އިންސާފު ހޯދައިން ދިނުމުގެ މަސައްކަތް ކުރާ މީހުން ޢާއްމު ގޮތެއްގައި ބަލާނީ، އިންސާފު އެއީ ދެވޭ އެއްޗެއް ކަށަވަރު ކުރުމަށެވެ. ބޭ އިންސާފު ނައްތާލުމަށް މާ ބޮޑު އަހަމިއްޔަތެއް ނޯވެއެވެ.
އެއިގެ ކުޑަ މިސާލެކެވެ. މިސާލަކަށް ތަޢުލީމް އުނގެނުމުގެ ޙައްޤަކީ، ކޮންމެ ކުއްޖަކަށްވެސް ލިބިގެންވާ ޙައްޤެކެވެ. ހިލޭ ތަޢުލީމެވެ. ތަޢުލީމު އުނގެނުމުގެ ޙައްޤު ޤާނޫނުއަސާސީގައިވެސް އަދި ހެދިފައިވާ ޤާނޫނުތަކުންވެސް އަދި ޤަވާޢިދުތަކުންވެސް ކަށަވަރުކޮށްދެއެވެ. މި ޙައްޤު އެ މިންވަރަށް ކަށަވަރު ކޮށްދީފައި އޮންނަ އިރުވެސް ކިޔަވަން ނުދާ ކުދިން އުޅެއެވެ. ވަކި ހިސާބަކުން ސުކޫލު މަދްރަސާ ދޫކޮށްލާ އެހެންކަމަކާއިގެން އުޅޭ ކުދިން އުޅެއެވެ. އިންސާފަކީ، ކުދިންނަށް ތަޢުލީމުގެ ޙައްޤު ލިބިގެންވާކަން ޤާނޫނުތަކުން ކަށަވަރުކޮށްދިނުން އެކަނި ކަމުގައިވާނަމަ އެއީ، އިންސާފެއް ނޫނެވެ. މި މިސާލުގައި ނަމަ ކުދިން ކިޔަވަން ނުދިޔަ ސަބަބު، ނޫނީ ސުކޫލުން ވަކިވާން ދިމާވި ސަބަބު ބަލަންޖެހެއެވެ. އެ ސަބަބަކީ، ފަހަރުގައި ކުއްޖާގެ ފަޤީރު ޙާލަތުގެ ގޮތުން ކުރިމަތިވި ސަބަބަކަށް ވެދާނެއެވެ. ފަހަރުގައި ކުއްޖާގެ ޢާއިލާގެ ވިސްނުން ބައްޓަން ކުރާ ގޮތަކުން ކިޔަވަން ނުދިއުން އެއީ މަޖްބޫރު ކޮށްފައި އޮތް ކަމަކަށް ވެދާނެއެވެ. މި ކުދިންނަށް އިންސާފު ލިބުނުކަމަށް ބަލާނީ، މި ކުދިން ކިޔެވުމަށް ހުރަސް އަޅާ ސަބަބު ނައްތާލުމުގެ މައްޗަށެވެ. ޙައްޤު ލިބުމަށް ހުރަސް އެޅިފައި އޮތް ބޭއިންސާފުން ދުރުކުރުވުމަށެވެ. އިންސާފަކީ، ޙައްޤު ކަށަވަރު ކުރުން ނޫންކަމާއި، ބޭ އިންސާފު ނައްތާލުންކަމަށް މި ބުނެވެނީ އެހެންވެގެންނެވެ.
ކުށްވެރިންނަށް އަދަބު ދިނުމުގެ ކަންކަންވެސް އޮތީ މިހެންނެވެ. ހަމަ އެކަނި ކުށްވެރިންނަށް އަދަބު ދިނުން އެއީ އިންސާފު ޤާއިމު ކުރުން ކަމަށް ނުކިޔެނީ ކުރިން މި ބުނި ބޭ އިންސާފު ނައްތާނުލާ އެކަން ކުރަން އުޅޭތީ އެވެ. ކުށްވެރިންނަށް ކިތަންމެ އަދަބެއް ދިންނަމަވެސް ކުށުގެ ޝިކާރައަކަށްވެ ކުށުގެ އަނިޔާ ލިބުނު މީހާއަށް ތަސައްލީއެއް ފަރުވާއެއް ނުދޭނަމަ، އެއީ ބޭއިންސާފު ނައްތާލެވުނު ކަމަކަށް ނުވާނެއެވެ. ބޭއިންސާފު ނައްތާނުލާ އިންސާފެއް ނުދެވޭނެއެވެ.
މިހެންވެ، އިންސާފުދޭ މުއައްސަސާތަކާއި، މީހުންގެ ވިސްނުން ބައްޓަން ކުރަންޖެހޭނެ ކަމަށް އަޅުގަނޑަށް ފެނުނީ، އިންސާފު ދިނުމުގެ ބަދަލުގައި، ކޮންމެ މީހަކާއިވެސް ގުޅޭ ގޮތުން އެމީހަކަށް ދިމާވި ބޭއިންސާފު ނައްތާލުމަށެވެ. ކޮންމެ މީހަކަށްވެސް އެމީހެއްގެ ޙާލަތަކަށް ރިޢާޔަތްކޮށް ބޭއިންސާފު ނައްތާލެވުނީމާ އެހުރީ އިންސާފު ޤާއިމު ކުރެވިފައެވެ.